به گزارش خبرنگار ایمنا، معماری بهعنوان یکی از قدیمیترین علوم، از پیشینهای کهن برخوردار است. رشتهای که برخی با نگاهی هنری به آن نگریستهاند و درحوزه هنرهای شهری جای گرفته است. بااینحال ازآنجاکه میتوان به معماری بهعنوان نمادی از تاریخ نگریست، دامنه و وسعت این رشته به برخی مفاهیم محدود نشده است و ارتباطی گسترده با سایر علوم دارد.
با به اوج رسیدن حکومت صفوی، معماری اصیل اصفهان نیز رونق پیدا میکند و مسیری جدید در تاریخ شهرسازی این شهر به چشم میخورد. در این دوره بااحساس نیاز فراوان به توسعه شهری در معماری اصفهان، ساخت مساجد در کنار کاخها آغاز شد و همچنین ساخت ابنیه دیگری مانند مدرسه، حمام و کاروانسرا نیز موردتوجه قرار گرفت.
درکنار اهمیت تاریخی معماری اصفهان در سدههای گذشته، معماری معاصر اصفهان نیز نقش قابلتوجهی در توسعه شهرسازی این روزهای اصفهان دارد. معماری معاصری که آغاز آن را میتوان به قرن گذشته نسبت داد و تا امروز نیز ادامه دارد.
نکته حائز اهمیت در پرداختن به معماری معاصراصفهان، ارتباط تنگاتنگ مردم با آن است. سبکی از معماری که مردم شهر بهطور ملموس با آن در تماس بوده و ارتباط نزدیکتری برقرار میکنند. بااینحال این وجه از معماری اصفهان مورد غفلت قرارگرفته و گاهی اهمیت آن موردتردید قرار میگیرد. موضوعی که برای پرداختن به کم و کیف ابعاد گسترده آن به گفتوگو با میثم بکتاشیان معاون فرهنگی و هنری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان پرداختیم.
ایمنا: اداره هنری که ذیل معاون فرهنگی و هنری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان است به چه ابعادی از معماری میپردازد؟
بکتاشیان: اداره هنری شامل دفاتر تخصصی است که هریک از این دفاتر به یکبخشی از جریانهای هنری شهر اصفهان همچون موسیقی، ادبیات و تئاتر میپردازند. دفتر تخصصی فرهنگ و معماری نیز یکی از این دفاتر است که میان فرهنگ و معماری رابطه برقرار میکند.
ایمنا: رویکرد دفتر تخصصی فرهنگ و معماری چیست؟
بکتاشیان: دفتر تخصصی فرهنگ و معماری که در محله موزه گرمابه علیقلی آقا واقع است، عملاً به شناسایی، شبکهسازی و ارتباط با ذینفعان حوزه معماری میپردازد. هدف از فعالیت این دفتر آشنایی مردم با جریانهای درست معماری است.
ایمنا: منظور از معماری در ادبیات دفتر تخصصی فرهنگ و معماری چیست؟
بکتاشیان: معماری برهمکنش اتفاقات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و همه مسائل کشور است که همگی در کالبد معماری دوران معاصر متبلور میشود و به همین علت خیلی بااهمیت است که ما یک شاخه اتصال بسیار مهمی بین فرهنگ و معماری برقرار کنیم. چراکه این کالبدها خودجوش شکل نمیگیرند و پارامترهای بسیاری در شکلگیری آن مؤثر است. بهخصوص که نقش مسائل فرهنگی در شکل دادن به یک الگو معماری بسیار پراهمیت است. بههمین خاطر دفتر معماری تشکیلشده تا بتواند مردم را بهعنوان مخاطبان اصلی این دفتر با مفاهیم پایهای معماری و مسائلی که در بطن فرهنگ در حوزه معماری وجود دارد؛ آشنا کند. همچنین بهوسیله آشنایی مردم با این مفاهیم شهروندان با فرهنگتری نسبت به محیط خودشان تربیت کند.
فعالیتهای شاخص این دفترچه بوده است؟
بکتاشیان: این دفتر از زمانی که فعالیتهای خودش را آغاز کرده، فعالیتهایی در حوزه رسانه داشته است که ارتباط بین رسانه و معماری را برقرار میکند. همچنین فعالیتهایی در حوزه تاریخ شفاهی معماری اصفهان باهمت جمعی از تحصیلکردگان اولیه دانشگاهی که در اصفهان بودند، صورت گرفته است. فعالیت دیگر ارتباطی است که میان ذینفعان مختلف در شهر اصفهان همچون دانشگاه هنر، معاونت معماری شهرداری اصفهان، اداره کل راه و شهرسازی و نظاممهندسی برقرار میکند. حوزه دیگری که این دفتر به آن ورود کرده است، شناسایی معماری مسکونی دوران معاصر یعنی از سال ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ است که این صده را معماری معاصر اصفهان باید نامگذاری کرد.
یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته شناسایی پلاکهای ارزشمند معماری در بعضی از مناطق شهر اصفهان است. پلاکهایی که بهواسطه هجمه ساختوساز، امکان تخریب و یا تصرف دارد و این شناسایی به حفظ فرهنگ شهر اصفهان کمک میکند. این دفتر همچنین در شرف برقراری ارتباطاتی با رشتههای دیگر مثل موسیقی و معماری یا سینما و معماری و امثال آنها است تا بتوان بازه فرهنگی معماری را در میان هنرهای دیگر هم جستوجو کرد.
ایمنا: نمایشگاه «خانههای خاموش» که بهزودی در حوزه معماری برگزار میشود، به کدامیک از ابعاد این رشته میپردازد؟
بکتاشیان: در ابتدا باید نکتهای در ارتباط با پیشینه شهر اصفهان بیان شود. ا صفهان به عنوان یک شهر تاریخی شناخته میشود و این تاریخ همیشه در فکر و ذهن مردم جاری است. خانههایی که با عنوان معماری دوران معاصر شناخته میشوند نیز در زیر همین سایه تاریخ قرارگرفتهاند.
معماری معاصر یک برهه زمانی بسیار خاصی را در سده گذشته طی کرده، خودش را از سنتهای معماری دوران قاجار و صفویه جدا کرده و بهواسطه حضور اندیشمندان و تحصیلکردگان دانشگاهی و با توجه به پارامترهای دانشگاههای غربی، معماری نوین در اصفهان بهمرور شکل میگیرد. اما با توجه به سابقه تاریخی معماری اصفهان، معماری مدرنی که در اصفهان شکل میگیرد، معماری مدرن اصفهانی است.
نمایشگاه «خانههای خاموش» یک نمایشگاه ترویجی باهدف آشنایی مردم با لایهای از معماری است که در اطراف آنها قرار دارد. لایهای که الزاماً اثری تاریخی و میراثی نیست و بهطور به واضح و مشخص هم در مقابل مردم قرار نگرفته است. لایهای که بهواسطه همین دو پارامتر مغفول مانده است و مردم کمتر به ارزشهای نهفته این نوع و دوره معماری توجه نشان میدهند.
در این نمایشگاه خانههایی با بافتهای امروزی اصفهان یعنی محصول سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۶۰ طراحیشده است. بازه زمانی که مربوط بهپیش از شروع جنگ تحمیلی است و با دوران بعدازآن متفاوت است؛ چراکه شروع جنگ یک اتفاق متفاوتی را در حوزه ساختوساز و معماری اصفهان رقم زد. به همین خاطر تمرکز را بر این دوره گذاشته و بهطور تخصصی به این سبک از معماری پرداختیم.
در ارتباط با پرداختن به بحث خانه بهعنوان اولین موضوع، علت این است که خانه اولین مواجه خانوادهها و عموم مردم با معماری است. افراد در خانه زندگی کرده، رشد کرده و خداینکرده فوت میکنند. درواقع همه دوران زندگیشان را درگیر با خانه هستند.
خانهها گونه شناسی مختلفی دارند و خانههایی که به سراغ آنها رفتیم در دورانی متولدشده که کاملاً آمادگی عموم مردم برای ارتباط با خانهها را فراهم میکند. امیدواریم این نمایشگاه بستر مناسبی برای ورود جدی در معماری دوران معاصر باشد.
این نمایشگاه در چه تاریخی و در کجا برگزار میشود؟
بکتاشیان: این نمایشگاه از پنجشنبه نوزدهم مرداد به مدت یک ماه در خیابان مسجد سید اصفهان و درموزهگرمابه علیقلی آقا هرروز از ساعت ۱۵ قابل بازدید عموم قرار میگیرد. مکان این موزه یک اثر تاریخی از دوران صفویه است که باعث میشود مخاطبان علاوه بهرهمندی از معماری معاصر اصفهان، از اثر تاریخی دوران صفویه هم بهرهمند شوند.
ایمنا: با توجه به اینکه محتوای نمایشگاه مربوط به دوران معاصر است و از طرفی همخوانی محتوا و مکان مهم است، انتخاب موزه گرمابه علیقلی آقا بهعنوان مکان نمایشگاه مشکلساز نیست؟
بکتاشیان: این ویژگی شهر اصفهان است که ترکیب آمیختهای از آثار امروزی و تاریخی است. نمیتوان گفت که شهر تاریخی یا امروزی است. این درهم بافتگی، ویژگی شهر اصفهان است و نمایشگاه هم به همین خاطر در این نقطه انتخابشده است.
لازم به ذکر است که در حاشیه نمایشگاه همنشستهایی مرتبط با معماری مسکونی معاصر با حضور صاحبنظران ویژهای در خصوص معماری معاصر اصفهان برگزار میشود که قابلاستفاده برای عموم مردم است.
ایمنا: شیوه گردآوری آثار نمایشگاه به چه صورت بوده است؟
بکتاشیان: یک سال است که تحقیق و شناسایی آثار نمایشگاه در دستور کار پژوهشگران قرارگرفته است. خانههای زیادی شناساییشده، عکاسیهای حرفهای، برداشتهای حرفهای از آنها و تهیه مدارک معماری باعث شده که خانههای محدودی که با اهداف اصلی نمایشگاه هماهنگی دارند، انتخاب شوند. پس اینیک نمایشگاه آماده نبوده و یک سال است که در حال آمادهسازی هستیم.
ایمنا: بااینکه معماری در دسترس عموم مردم است، اما بااینحال یکرشته تخصصی است. سوال این است که مردم چطور میتوانند با مفاهیم آن ارتباط برقرار کنند؟
بکتاشیان: معماری علمی است که شاید همه معمار نباشند، اما علم سهل و ممتنعی است که همه میتوانند درک کنند. درک معماری یک مفهوم عام است و برای همه مردم بهواسطه درگیری که با آن دارند، قابلدرک است. پس مردم مخاطبان اصلی نمایشگاه هستند.
برنامه نمایشگاه به همین نقطه ختم نمیشود و برنامههای زیادی توسط دفتر تخصصی معماری طراحیشده است. بهعنوانمثال برنامه «معماری بان» مدرسه تابستانی معماری و کودک است که برای آشنایی مفاهیم پایهای معماری برای کودکان هفتتا نه سال برنامهریزیشده است.
آیا فعالیتهای دفتر بهنوعی موازی کاری با فعالیت دانشگاههای معماری یا حتی معاونت معماری و شهرسازی شهرداری اصفهان محسوب نمیشود؟
بکتاشیان: معاونت معماری و شهرسازی متولی معماری و شهرسازی در شهرداری اصفهان است. متولی جریان نظارت بر ساختوساز است. در دانشگاه نیز دروس مشخصی در مقاطع مختلف وجود دارد. در این دانشگاهها همدرسی با عنوان معماری معاصر وجود ندارد و معماری معاصری هم که تدریس میشود مربوط به معماری جهان است و اتفاق فقدان این رشته در دانشگاههای ما احساس میشود. پس موازی کاری در این حوزه وجود ندارد.
ایمنا: اصفهان یک شهر با قدمت تاریخی خاص است که در برخی اماکن تاریخی آن معرض تخریب است. بهتر نبود که این توجه معطوف به بناهای تاریخی شود؟
بکتاشیان: معماری دوره معاصر، معماری مورد درگیری مردم است. در این راستا با توجه به رویکرد اصلی ما که آگاهی بخشی به مردم است، نیازمند پرداختن به این حوزه هستیم. نکته دوم مغفول ماندن معماری معاصر اصفهان است. اینطور نیست که در معماری تاریخی کار بسیاری شده باشد، اما همان فعالیتها هم در معماری معاصر وجود ندارد و به همین خاطر اولویت ما پرداختن به معماری معاصر است.